Jak treningi rozwijają aspekty fizyczne i psychiczne u najmłodszych?
Autorką tekstu jest psycholog Anna Łubkowska z zespołu Psycholodzy na Jutrzenki, specjalizująca się w psychologii sportu, prowadząca warsztaty dla sportowców m.in. na temat stresu.
Spis treści:
Aktywność fizyczna a rozwój dziecka
Korzyści psychologiczne z uprawiania sportu
Przygotowanie psychiczne dziecka do uprawiania sportu
Aktywność fizyczna a rozwój dziecka
Na pewno każdy z nas słyszał takie powiedzenie jak : „sport to zdrowie”. Każda aktywność fizyczna może rozwijać nas zarówno pod względem psychicznym jak i fizycznym. Oczywistym jest, że regularne uprawianie sportu pomaga nam w utrzymaniu prawidłowej wagi ciała, wzmacnia mięśnie i kości, a także może zapobiec różnym chorobom, takim jak otyłość, cukrzyca czy choroby serca.
Dzieci i młodzież, które w młodym wieku uczą się regularnej aktywności fizycznej mają większe szanse na utrzymanie zdrowego stylu życia w dorosłości.
Dzięki aktywności fizycznej zwiększa nam się również zdolność uczenia się. Ma on bardzo dobry wpływ na funkcje poznawcze, co jest niezwykle ważne, zwłaszcza u osób młodych. Uprawianie sportu rozwija również umiejętności społeczne, szczególnie w drużynach sportowych. Dzieci i młodzież uczą się lepszej komunikacji, pracy zespołowej, współpracy i wyzwań, z którymi muszą się mierzyć. Inną umiejętnością społeczną, którą mogą nabyć jest przywództwo, nauka szanowania przeciwników i partnerów sportowych oraz umiejętność rozwiązywania konfliktów. Każda z tych umiejętności jest bardzo ważna i potrzebna, nie tylko w życiu codziennym, ale też w relacjach z innymi ludźmi.
Korzyści psychologiczne z uprawiania sportu
Oprócz aspektów fizycznych i rozwojowych, które wymieniłam powyżej, uprawianie sportu ma dużo korzyści na tle psychicznym. Przede wszystkim może pomóc dzieciom i młodzieży w lepszym radzeniu sobie ze stresem, redukowaniem napięcia i poprawianiu samopoczucia. Podczas uprawiania sportu wyzwalają nam się endorfiny, które odpowiadają za dobre samopoczucie i poprawę nastroju.
Sport uczy również młode osoby tego, jak radzić sobie z porażką, rozwija wytrwałość, determinację i jak pokonywać wszelkiego rodzaju trudności.
Jednakże oprócz pozytywnych aspektów, sport niestety coraz częściej niesie za sobą wiele negatywnych aspektów i okazuje się, że nadmierne uprawianie sportu bywa przyczyną problemów natury psychicznej.
Są to np. : nadmierne zmęczenie, powtarzające się urazy/choroby, presja, hejt, stres, wypalenie, niezdrowa rywalizacja, niska samoocena. Czynników takich może być oczywiście znacznie więcej, bo wszystko jest sprawą indywidualną. Jak się uchronić przed takimi konsekwencjami – piszę w dalszej części artykułu.
Przygotowanie psychiczne dziecka do uprawiania sportu
Rola przygotowania psychicznego w sporcie
Na szczęście istnieją elementy, które mogą bardzo pomóc młodym sportowcom w mentalnym przygotowaniu do treningów czy zawodów. Bardzo często zapominamy o tym, jak ważne w uprawianiu sportu jest przygotowanie psychiczne. Coraz więcej zawodników już w młodym wieku osiąga perfekcję techniczną i limit fizycznych możliwości oraz wiele godzin poświęca na doskonalenie techniki, przez co zaniedbuje przygotowanie mentalne. Jedną z najważniejszych umiejętności w treningu mentalnym jest umiejętność wyciszania się.
Stosując ćwiczenia relaksacyjne związane z umiejętnością rozluźniania mięśni i uspokajania rytmu oddechowego oraz pracy serca będziemy w stanie osiągnąć stan spokoju i komfort psychiczny, a jest on bardzo ważny w sporcie, ponieważ wiąże się z pogłębioną koncentracją uwagi i poprawą procesów pamięci.
Drugim bardzo ważnym i potrzebnym ćwiczeniem jest trening wyobrażeniowy. Dzięki któremu możemy poprawić funkcjonowanie procesów uwagi i pamięci, a także technikę i taktykę wykonania sportowego. Służy też do kształtowania odpowiednich stanów emocjonalnych, które są związane z poczuciem pewności siebie, wiarą we własne możliwości i właściwym przygotowaniem do startu. Wizualizacja jest niezwykle ważna i bardzo pomocna. Polega ona na wyobrażeniu sobie dokładnego startu i zaangażowaniu jak najwięcej zmysłów, tak aby rozbudzić pozytywne emocje związane z obrazem. Dobrze by było przedstawić go, tak jakbyśmy w nim uczestniczyli i potrafili odtworzyć w pamięci własne dokonania : przypomnienie sobie zwycięskiej walki, triumfu, udanego startu w zawodach.
Ćwiczenie to służy do szybkiego podniesienia własnej samooceny. Przedstawiamy wtedy siebie jako osobę silną, aby zwiększyć poczucie własnej wartości i umieć nastawić się pozytywnie przed treningiem bądź zawodami. Jeśli uda nam się stworzyć w głowie jak najbardziej dokładny obraz, który nasycimy kolorami, powiększymy, rozjaśnimy i wyobrazimy sobie nie tylko siebie, ale wszystko co się dzieje dookoła nas w jak najlepszy sposób, to będziemy potrafili wszystko co złe zostawić poza salą/kortem/boiskiem. Stosowanie tego typu ćwiczeń znacznie wydłuży nam koncentrację uwagi podczas treningów i przygotuje na sytuacje stresowe, takie jak np. przegrana, kontuzja, nadmierna presja czy lęk związany ze współzawodnictwem.
Jak pomóc dziecku zdrowo korzystać ze sportu?
Często możemy nie zdawać sobie sprawy, jak dużo młodych sportowców, ma do czynienia z niezdrową rywalizacją.
Rywalizacja sportowa przeważnie kojarzy nam się bardzo negatywnie, bo już od dzieciństwa wpajane jest dzieciom, że liczy się tylko wygrana. Bez względu na poniesione koszty.
Dlatego dzieciom jest tak trudno poradzić sobie z porażką. Nieustannie się porównują i mają niskie poczucie własnej wartości.
Na szczęście rywalizacja sportowa może mieć też wydźwięk pozytywny i być zdrowa, jeśli tylko będziemy pamiętać o kilku ważnych rzeczach. Pierwszą z nich jest : szacunek do siebie i przeciwnika. Nie chodzi o to, że potrzeba wygrania jest czymś złym, bo naturalne jest to, że każdy z nas chciałby być jak najlepszy w tym co robi, ale warto pamiętać też o naszym przeciwniku. W momencie w którym nie będziemy się skupiać tylko i wyłącznie na wygranej, ale też na naszym rywalu, doceniając jego pracę, osiągnięcia i wysiłek jaki włożył, to będziemy umieli podejść do rywalizacji jak do wymiany informacji i dzielenia się nimi. Będzie to wtedy znacznie zdrowsze.
Drugim elementem jest walka o zwycięstwo, ale oparta na zasadach. Jak już wspomniałam rywalizacja sama w sobie nie jest zła. Jest ona czymś zupełnie naturalnym i normalnym, ale na pewno znacznie więcej zyskamy, jeśli będziemy pamiętać o zasadach „fair play”. Dzięki nim uczymy dzieci uczciwej gry, opartej na zasadach. Młodzi sportowcy będą umieli, wtedy cieszyć się z rywalizacji w uczciwy sposób i bez łamania zasad. Umiejętność wygrywania i docenienie przeciwników jest czymś niezwykle istotnym. Ważne jest, abyśmy umieli przekazać sportowcom to, że nie ma wygranych i przegranych. Każdy kto zmierzy się ze sobą i innymi już jest wygranym. Docenienie nie tylko efektu, ale wysiłku wszystkich, z którymi się rywalizowało powinno być nieodłącznym elementem wygranej.
Ostatni punkt, który chciałabym opisać, jeśli chodzi o zdrową rywalizację, to umiejętność przegrywania. Przegrywanie zawsze kojarzy nam się z czymś negatywnym i słabym. Umiejętność przegrywania z pewnością nie jest czymś łatwym, bo kojarzy się nam z porażką, której towarzyszy dużo frustracji, złości, żalu i irytacji. Dlatego bardzo ważne jest to, aby zauważyć te trudne emocje i je zaakceptować. Jeśli podejdziemy do porażki jak do po prostu kolejnego etapu na drodze do celu, to nauczymy dzieci tego, że przegrana nie musi być negatywna i nic złego się nie stanie jak nam coś nie wyjdzie, a także tego, że każdy ma swoje indywidualne cele, na których warto się skupiać.
Kiedy sport jest niezdrowy?
Chciałabym teraz jeszcze raz wrócić do powiedzenia, że „sport to zdrowie”. Jak już wspomniałam wcześniej, regularne uprawianie aktywności fizycznej wpływa bardzo pozytywnie na nasze zdrowie. Zarówno fizyczne jak i psychiczne.
Uczęszczanie na zajęcia sportowe kilka razy w tygodniu jest bardzo zdrowe i nie ma w tym nic złego.
Niestety czasem bardzo niewiele potrzeba, aby tą cienką granicę przekroczyć i łatwo można się uzależnić od sportu. Narażone są na to zwłaszcza młode osoby.
Dużo słyszymy o zaburzeniach odżywiania u nastolatek, u których często zaczyna się od perfekcjonizmu podczas treningów. Ciężko stwierdzić w którym momencie możemy mówić o przeciążeniu czy nawet uzależnieniu, a w którym o ogromnej pasji do wykonywanej dyscypliny.
Warto obserwować swoje dziecko i z nim/nią rozmawiać. Zadać sobie pytania:
Czy moje dziecko potrafi odpoczywać? Jak sypia? Czy ma energię? Czy martwi mnie to, co mówi o sobie lub o rywalach w sporcie? Czy nie przekracza swoich granic?
Warto zwrócić uwagę, na treści jakie konsumuje Twoje dziecko w social mediach. Jeśli nieustannie widuje sportowców z idealnie wyrzeźbionymi ciałami, czy osiągających w sporcie jedynie same sukcesy – może to budować nierealistyczny obraz świata sportu, życia sportowca oraz zdestabilizować samoocenę. Czytając i oglądając tego typu treści młode osoby, które dopiero zaczynają uprawiać daną dyscyplinę i odkrywać to co lubią, mogą stawiać sobie oczekiwania, do których nie są w stanie doskoczyć.
Istnieje wiele dyscyplin, które są niezwykle wymagające i obciążające psychicznie, takie jak np. taniec klasyczny (balet). W dyscyplinie tej, tancerki często mają do czynienia z dużym perfekcjonizmem, rywalizacją, presją i często niestety z zaburzeniami odżywiania. Drugim przykładem jest tenis, który jest sportem bardzo wysiłkowym, ze względu na szybkie tempo. Do tej dyscypliny zdecydowanie potrzeba siły, zwinności i wytrzymałości. Zanim zacznie się trenować ten sport, to warto pamiętać o dobrym przygotowaniu, bo jego brak może spowodować nadmierny nacisk na stawy i mięśnie. Przez co bardzo łatwo możemy doznać takich urazów jak np. zapalenie ścięgna nadgarstka czy łokieć tenisisty.
Jednakże przy odpowiednim przygotowaniu gra w tenisa może wpływać bardzo pozytywnie na nasze zdrowie zarówno psychicznie jak i fizycznie. Uprawianie go uczy stanowczości, wytrwałości i podnosi naszą samoocenę. Osoby grające w tenisa są mniej podatne na choroby psychicznie, takiej jak np. depresja. Wpływa on również pozytywnie na pracę naszych płuc i podnosi odporność.
Jak można zauważyć, uprawianie każdej dyscypliny ma swoje plusy i minusy.
Dlatego tak ważne jest znalezienie złotego środka. Myślę, że w zdrowym podejściu do aktywności fizycznej u dzieci mogą pomóc dwie rzeczy. Pierwszą z nich jest relacja jaka jest pomiędzy trenerem, a młodym sportowcem. Trener powinien być kimś w rodzaju mentora. Nie chodzi tutaj o to, że ma nie stawiać żadnych oczekiwań wobec swoich podopiecznych, czy nie być wymagający, ale najważniejsze jest to, aby był wspierający, otwarty na potrzeby dzieci, pomysłowy, zaangażowany. Otwartość i dobra komunikacja pomiędzy trenerem, a zawodnikami mogą być kluczem do sukcesu. Jeśli młodzi sportowcy będą wiedzieli, że mogą otwarcie porozmawiać z trenerem o wszystkim co ich męczy, martwi czy stresuje podczas treningów lub poza nimi, to bardzo prawdopodobne, że stres i presja jaką na siebie nakładają, będzie o wiele mniejsza i zajęcia będą dla nich samą przyjemnością. Atmosfera panująca na zajęciach jest bardzo ważna. Jeśli trener, będzie umiał motywować dzieci w zdrowy sposób, to zajęcia będą się im kojarzyć z samymi pozytywnymi rzeczami. Dlatego jest on osobą bardzo istotną na ich sportowej drodze. Druga rzecz, która uważam, że jest bardzo kluczowa w zdrowym podejściu do sportu u dzieci, jest rozmowa z kimś bliskim.
Zdarza się, że na nastawienie dzieci do zajęć sportowych mają rodzice wywierając na nich pewnego rodzaju presję, przez co trening kojarzy się im tylko z czymś przykrym i obowiązkowym, bo myślą tylko o tym, żeby spełnić oczekiwania swoich rodziców. Dlatego rozmowa z bliską, wspierającą naszą pasję osobą jest na pewno bardzo pomocne. Zdaję sobie sprawę, że większość nastolatków będzie miało dużą trudność z powiedzeniem tego, czym się martwią, czy jak się czują. Nie chodzi o to, żeby dzieci czuły się kontrolowane czy zmuszane do rozmowy. Wystarczy stworzenie przestrzeni psychicznej i sama świadomość, że mają na kogo liczyć w sytuacji dla nich trudnej i jest ktoś, kto ich wysłucha i zrozumie.
Potrzebujesz profesjonalnego wsparcia dla swojego dziecka w zakresie psychologii sportu?
Zapraszam Cię na stronę Psycholodzy na Jutrzenki